psychofizjologia słyszenia

ZAGADNIENIA:

(1kB)

Teorie słyszenia

Teorie słyszenia stanowiły i stanowią dotychczas przedmiot dociekań fizjologów i akustyków. Chodzi tu o sposób, w jaki drgania bębenka, przeniesione za pośrednictwem układu kostek ucha środkowego do ucha wewnętrznego, powodują pobudzenie określonych zakończeń nerwowych w organie Cortiego.
Kluczowym zagadnieniem jest sposób przeniesienia drgań strzemiączka na błonę podstawową, z którą jest związany organ Cortiego. Istnieją tu trzy możliwości odpowiadające różnym ujęciom teoretycznym:

(1kB)

Granice i powierzchnia słyszalności

Zakres częstotliwości słyszalnych jest ograniczony budową anatomiczną ucha. Najmniejsza częstotliwość słyszalna wynosi przeciętnie 16Hz, największa zaś 20kHz, jednak ta częstotliwość obniża się z wiekiem do 16kHz, a nawet do 10kHz.

Podobnie istnieją granice związane z natężeniem dźwięku. Wartości ciśnień akustycznych dźwięków, przy których ucho zaczyna odbierać wrażenia dźwiękowe, i ciśnień wywołujących wrażenie bólu, określające granicę słyszalności, zostały zmierzone przez wielu badaczy. Wyniki średnie obrazuje poniższy wykres:

(53kB)

Krzywa dolna, odpowiadająca najmniejszym akustycznym ciśnieniom słyszalnym, nazywa się dolną granicą słyszalności. Górna krzywa natomiast, odpowiadająca ciśnieniom, przy których zaczyna występować uczucie bólu w uszach, nazywa się granicą słyszenia bolesnego lub ogólnie - górna granicą słyszalności
Przedłużając dolną i górną granicę w obie strony aż do przecięcia otrzymuje się wewnątrz nich powierzchnię, zwaną powierzchnią słyszalności

(1kB)

Wysokość i natężenie dźwięku

Wysokość tonu jest wrażeniem słuchowym, umożliwiającym określenie położenia tonu na skali częstotliwości, a za jego jednostkę przyjęto mel. Wrażenie wysokości tonu zależy od natężenia dźwięku. Na podstawie pomiarów ustalono związek między subiektywna skalą wysokości tonu a obiektywną skala częstotliwości (przy założeniu, że wysokość tonu o częstotliwości 1000Hz i poziomie ciśnienia akustycznego równym 40dB jest 1000 melów):

(53kB)

Wrażeniem subiektywnym związanym z natężeniem dźwięku jest głośność, zależna również od częstotliwości. Jednostką poziomu głośności jest fon, któremu odpowiada poziom natężenia dźwięku tonu odniesienia o częstotliwości 1000Hz.
Na podstawie odpowiednich pomiarów otrzymano krzywe jednakowej głośności (liczby nad krzywymi wskazują poziom głośności w fonach):

Jednostką głośności natomiast jest son, który odpowiada głośności tonu o poziomie głośności 40 fonów. Zależność między głośnością tonów wyrażoną w sonach a poziomem głośności w fonach przedstawia poniższy wykres:

(40kB)

Dla celów standaryzacyjnych przyjęto jednak krzywą uzyskana z zależności

S=2(Ls-40)/10

gdzie S - głośność w sonach; Ls - poziom głośności w fonach

(1kB)

Maskowanie

Podstawowe znaczenie w procesie zagłuszania (maskowania) dźwięków ma fakt, że drgania błony podstawowej pod wpływem tonu o dowolnej częstotliwości są znaczne w części błony odpowiadającej częstotliwościom większym, nieznaczne zaś w części odpowiadającej częstotliwościom mniejszym od częstotliwości tego tonu.
Wynika z tego, że wskutek pobudzania przez dźwięk nie tylko właściwego mu odcinka błony podstawowej, lecz również obszaru obejmującego częstotliwości większe, przy pewnym jego natężeniu inny dźwięk, leżący w tym obszarze, staje się słabiej słyszalny, a nawet może przestać być słyszalny.

Wyróżniamy dwa typy maskowania (zagłuszania) dźwięków:

(1kB)

Umiejscawianie źródła dźwięku

Aby prawidłowo określić położenie źródła dźwięku, trzeba prawidłowo wyznaczyć współrzędne biegunowe tego obiektu: długość promienia, czyli odległość głowy słuchającego od źródła, azymut, czyli kąt między promieniem a płaszczyzną symetrii głowy, i zenit, czyli kąt między promieniem a płaszczyzną poziomą przechodzącą przez środki uszu.

Najłatwiejsza jest ocena azymutu, najtrudniejsza - zanitu.

Lokalizacja źródła dźwięku dla: