dobór i rozmieszczenie mikrofonów

Przy rozmieszczeniu wykonawców i mikrofonów należy wziąć pod uwagę wiele czynników: życzenia dyrygenta orkiestry, rodzaj audycji, charakter utworu, zakres dynamiczny, rodzaj i wielkość zespołu, liczbę i typ instrumentów muzycznych, właściwości akustyczne pomieszczenia, charakterystyki kierunkowości mikrofonów, własności wykonawcze i głosowe wykonawców przed mikrofonem, możliwości systemu nagłośnieniowego (np. ilość dostępnych kanałów audio w konsolecie).

Zmienność tych czynników uniemożliwia ustalenie reguł lub zbioru recept, które by obowiązywały przy rozmieszczaniu instrumentów i ustawianiu mikrofonów. Na podstawie doświadczeń stwierdzono, że każda audycja muzyczna czy literacka przed jej ostatecznym nagraniem lub nagłośnieniem wymaga starannie przeprowadzonych prób mikrofonowych, podczas których można dopiero ustalić właściwe warunki reżyserii.

Aby uzyskać właściwy dźwięk należy wybrać mikrofon z odpowiednią charakterystyką częstotliwościową i kierunkową. Mikrofon kierunkowy powinien być wybierany do zastosowań, kiedy konieczne jest uwydatnienie lub stłumienie określonego źródła dźwięku, ograniczenie ujmowania przez mikrofon pogłosu w pomieszczeniu i wyeliminowanie hałasu otoczenia. Mikrofon kierunkowy zezwala na bardziej odległe umieszczenie go od źródła. Szczególnie sprawdza się to przy mikrofonie o wysokiej kierunkowości, takiej jaką posiadają mikrofony interferencyjne o kształcie długiej rury. Jednakże mikrofony takie mają ograniczone zastosowanie do ujmowania dźwięków z dużych odległości. Z powodu swoich dużych wymiarów i znacznych różnic w charakterystyce częstotliwościowej, zależnej od kierunku padania fali dźwiękowej stosowane są głównie w filmie i telewizji.

Powodami użycia mikrofonów wszechkierunkowych jest ich zdolność do eliminowania niepożądanych efektów dźwiękowych, w tym "efektu zbliżeniowego" (ang. proximity effect), polegającego na wzmocnieniu niskich tonów przy bliskim umiejscowieniu mikrofonu przy źródle. Nie występują tu pewne problemy charakterystyczne dla mikrofonów kierunkowych. Zalety stosowania mikrofonów wszechkierunkowych to:

Mikrofony o charakterystyce dwukierunkowej używane są m.in. podczas nagrań muzycznych jako mikrofony akcentujące. Służą one do uwydatniania określonej partii orkiestry lub solisty wówczas, gdy jako mikrofonu ogólnego używa się mikrofonu o charakterystyce wszechkierunkowej lub kardioidalnej.

Przy wyborze mikrofonu, by uzyskać "właściwy" dźwięk, ważne jest wybranie mikrofonu z właściwą charakterystyką częstotliwościową. Np. mikrofon o "wznoszącej się" charakterystyce będzie uwydatniał dźwięk trąbki lub innego instrumentu blaszanego; mikrofon o efekcie zbliżeniowym wzmocni basy ujmowanego z bliska wokalisty "o cienkim głosie". Płaska charakterystyka - najlepsza dla najwierniejszego odtwarzania dźwięków - jest typowa dla pracy w warunkach idealnego pomieszczenia i niskiego poziomu hałasu.

Należy dobierać mikrofony o odpowiednio ukształtowanych charakterystykach celem sprostania specjalnym wymaganiom: "pozbycia się" częstotliwości niepożądanych hałasów otoczenia, a także pogłosu pomieszczenia; uwydatnienia basów, nadania "blasku" wyższym częstotliwościom oraz poprawienia zrozumiałości mowy. Przy wyborze mikrofonu należy upewnić się, czy jego "odpowiedź częstotliwościowa" jest wystarczająco szeroka, by odtworzyć bez zauważalnej utraty jakości dźwięki przeznaczone do przetworzenia. Świadome zastosowanie mikrofonu o odpowiednie charakterystyce częstotliwościowej może służyć do "prezencji" pewnych częstotliwości, zwykle by nadać specjalny efekt "artystyczny".

Po wybraniu odpowiedniego typu mikrofonu, właściwa technika wymaga jego poprawnego umiejscowienia. Poprawne umiejscowienie polega na znalezieniu "prawidłowego" kąta i odległości mikrofonu w stosunku do źródła dźwięku.

Wybranie szczególnego kąta ustawienia mikrofonu względem źródła wymaga znajomości właściwości i promieniowania źródła, znajomości wpływu przedmiotów blisko źródła i mikrofonu, i wreszcie znajomości właściwości kierunkowych samego mikrofonu. Instrumenty muzyczne są zwykle złożone z wielu źródeł, każde z innymi właściwościami częstotliwościowymi i promieniowania. Ta złożoność musi być rozpoznana i wzięta pod uwagę. Należy unikać ustawienia przedmiotów między źródłem i mikrofonem. Odbicia dźwięku od takich przedmiotów "podbarwiają" dźwięk w sposób złożony, na który składa się: długość fali i czas jej przejścia do mikrofonu. Składowe te mogą w rezultacie tworzyć niekontrolowane wartości szczytowe, jak też dołki w charakterystyce częstotliwościowej sygnału wyjściowego z mikrofonu, co jest często przyczyną sprzężeń akustycznych.

Odległość mikrofonu od źródła dźwięku jest często czynnikiem krytycznym w definiowaniu jakości dźwięku. Ponieważ dźwięk promieniuje od źródła, zmniejsza się jego intensywność, a przy wzrastającej odległości odpowiednio zmniejsza się sygnał wyjściowy z mikrofonu. Degradacja poziomu pożądanych dźwięków ma miejsce przy zwiększeniu odległości mikrofonu od źródła. W ten sposób problemy z pogłosem, hałasami od podmuchu wiatru, hałasami mechanicznymi, a zwłaszcza z bezpiecznym wzmocnieniem systemu nagłośnieniowego, mogą stać się trudne do opanowania. Aby uniknąć tych problemów, umiejscowienie mikrofonu blisko źródła dźwięku jest dobrym rozwiązaniem, przynajmniej na początku. Konsekwencją tego jest duży dostęp od szumów, doskonała izolacja źródła dźwięku od sygnałów bocznych i indywidualna kontrola sygnałów wyjściowych z poszczególnych mikrofonów. Takie efekty uzyskuje się przy technice "bliskiego omikrofonowania", powszechnej przy nagłaśnianiu koncertów muzyki pop. Technika bliskiego ustawiania mikrofonów jest często tylko postępowaniem wstępnym. Jak wspomniano, przy omawianiu kąta ustawienia mikrofonu względem źródła, niektóre instrumenty muzyczne posiadają wielokrotne źródła dźwięku. Zbyt bliskie ustawienie mikrofonu do jednego z tych źródeł może znacznie zmienić odczytywany charakter brzmieniowy instrumentu. Odsunięcie mikrofonu powoduje bardziej zróżnicowanie ujmowanie brzmienia, poprzez zredukowanie różnic w odległościach od poszczególnych składowych źródeł względem mikrofonu. Bliskie ustawienie mikrofonu wymaga kontroli jego pozycji. Przy bliskiej odległości od źródła, małe różnice w ustawieniu mikrofonu mogą powodować duże różnice w jego sygnale wyjściowym. Dla źródeł ruchomych, takich jak klarnet czy saksofon, uzyskanie stałej, bliskiej pozycji, może być bardzo kłopotliwe. Powszechnym rezultatem przesunięcia mikrofonu od źródła w pomieszczeniach jest zwiększenie pogłosu. Kiedy pożądany jest dźwięk pogłosowy, ustawienie mikrofonu może być dostosowane do zamierzonego efektu.

Właściwe umiejscowienie i prawidłowy wybór mikrofonu może okazać się jeszcze mało wystarczającą techniką. Może zaistnieć potrzeba użycia więcej niż tylko jednego mikrofonu. W technice nagłaśniania powszechne jest stosowanie techniki wielomikrofonowej w celu optymalnego nagłośnienia poszczególnych źródeł